Μουσείο - Ιστορία

Η συμβολή της  Κατίνας Βέικου-Σεραμέτη στη μελέτη της ξανθιωτικής λαογραφίας

Η Κατίνα Βέικου-Σεραμέτη θεραπεύει την «παραδοσιακή» Λαογραφία, όπως αυτή υπηρετείται στην Ελλάδα έως το 1970.

Εργάζεται με βάση τη διμερή θεώρηση που καθιέρωσε ο ιδρυτής της Λαογραφίας Νικόλαος Γ. Πολίτης: μνημεία του λόγου (τραγούδια, παροιμίες, παραδόσεις, ανέκδοτα κλπ.) και κατά παράδοσιν πράξεις ή ενέργειες, δηλαδή αυτές που μεταδίδονται με παραδοσιακό τρόπο και αφορούν στον ψυχικό και κοινωνικό βίο. Αντιλαμβάνεται επίσης και θέτει το 1955 στην ομιλία της ως πρώτη Έφορος της Λαογραφικής Εφορίας που ιδρύει η Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης πως ο πολιτισμός μετασχηματίζεται «με την πάροδο του καταλυτή χρόνου, με την επικοινωνία και συνοίκηση ανθρώπων διαφόρων προελεύσεων χάνονται ή ατροφούν τα έθιμα. Η εξέλιξη γενικά ομοιομορφοποιεί τα πάντα» («Γιατί η ΦΕΞ ιδρύει Ιστορικό και Λαογραφικό Αρχείο. Ομιλία (…)», Λεύκωμα αναμνηστικό για τα πεντάχρονα της ΦΕΞ, Ξάνθη, 1958, 42). Πράγματι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον οποίο οι λαογράφοι εκλαμβάνουν ως τομή μεταξύ του πολιτισμού της υπαίθρου και του αστικού, οι σύγχρονοι ερευνητές ομιλούν για ομογενοποιημένο πολιτισμό, συζητούν επί μακρόν για την απώλεια των εθίμων, την επιβίωση ή αναβίωσή τους, θέματα που έθιξε η Βέικου. Και σπεύδει να τονίσει ότι

Το πλέον σημαντικό σημείο της συμβολής της όμως κρίνω το ακόλουθο: Αν και λημματογραφική η μέθοδος συλλογής και καταγραφής των πληροφοριών της, όπως όλων των συλλογέων σχεδόν, εντούτοις το μεγάλο της προνόμιο είναι ότι δεν ευαγγελίζεται μόνον, αλλά επιτελεί η ίδια τη συστηματική επιτόπια καταγραφή. Η Βέικου-Σεραμέτη αποτελεί την ιδιαίτερη εκείνη περίπτωση λογίου που δεν ήταν «της πολυθρόνας», όπως λέμε, και μας προσεκόμισε γνήσιο, πρωτογενές λαογραφικό υλικό από συνεντεύξεις με κατοίκους της παληάς Ξάνθης (1958), συνεπώς αποτελεί σημαντική πηγή προς αξιοποίησιν από τον μετεγενέστερο μελετητή. Υπενθυμίζω ότι μέχρι τη δεκαετία του 1950 ο λαός δημιουργούσε ταυτότητα με κοινό υλικό αιώνων (αφηγήσεις, μνήμες, ιστορήματα). Σήμερα πλέον που όλες οι εργασίες συγγράφονται στο μοτίβο αυτό, δηλαδή τα λαογραφικά φαινόμενα εξετάζονται εν τόπω και χρόνω συγκεκριμένω, κρίνω πως, ειδικά για την πόλη της Ξάνθης, είναι ελάχιστη η διαθέσιμη καταγεγραμμένη ύλη, η οποία έχει συλλεγεί άμεσα από πληροφορητές πριν το 1990 και που αφορά (π.χ.) σε λαογραφικές θεματικές τις οποίες επεξεργάζεται και εμπλουτίζει η Βέικου-Σεραμέτη: στον κύκλο του χρόνου, στον κύκλο ζωής του ανθρώπου, στις δεισιδαίμονες πίστεις και ενέργειες, στη λαϊκή θεραπευτική (ιατροσόφια), στα τοπωνύμια και παρωνύμια, στον υλικό και επαγγελματικό βίο (τροφές, ενδυμασία, εργαλεία). Με εμφανή μάλιστα την προτίμησή της προς τη συλλογή γλωσσικών στοιχείων στρέφεται στον αφανή και άσημο λαϊκόν άνθρωπο, καταγράφει ανθρώπινους τύπους-ψηφίδες στην ανθρωπογεωγραφία της πόλης, πληροφορίες για τον χώρο της Ξάνθης (συνοικίες, εκκλησίες, μοναστήρια), ατομικές αφηγήσεις που διαμορφώνονται στο πλαίσιο μιας συλλογικής συνείδησης. Μέσα από τις προσωπικές μνήμες του ξανθιωτικού παρελθόντος (αλλά και της πατρίδας της, των Επιβατών Ανατολικής Θράκης) ο μελετητής εντοπίζει διαχρονικά τη συλλογική μνήμη. Εν τέλει, το υλικό που μας καταθέτει καταγεγραμμένο με απόλυτη φροντίδα και προσοχή, ακόμη με οδηγίες για την ορθή ανάγνωση των ιδιωματικών λέξεων, είναι πηγή τέτοιων μαρτυριών και τεκμηρίων της Μικροϊστορίας, της μακράς, αργόσυρτης διάρκειας. Π.χ. το βιβλίο της Ο Δρόμος απ’ το Ξάστερο συνιστά μια λαϊκή αυτοβιογραφία (ως είδος λαϊκής τέχνης το εισηγείται ο Καθηγητής Λαογραφίας Μερακλής το 1975), αφού βασίζεται στην προσωπική αφήγηση, στην ατομική «ιστορία ζωής», στο απομνημόνευμα, στο ημερολόγιο, σε εργαλεία δηλ. που οι σύγχρονες κοινωνικές επιστήμες χρησιμοποιούν κατά κόρον. Την ευγνωμονούμε.

…

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ «Κατίνα Βέικου Σεραμέτη»

Το ερευνητικό κέντρο του μουσείου είναι θα λέγαμε η συνέχεια της λαογραφικής εφορείας Ξάνθης (1955) και τιμητικά έχει και το όνομα της πρώτης του εφόρου «Κατίνας Βέικου Σεραμέτη».

Οι στόχοι παραμένουν σταθεροί με περισσότερες τώρα αρμοδιότητες μιας και ο όγκος του αρχείου, οι δράσεις και οι απαιτήσεις είναι πολύ μεγαλύτερες.  Το κέντρο συντονίζει και οργανώνει τις έρευνες και τις εργασίες σχετικά με τα λαογραφικά της περιοχής. Ακόμη είναι υπεύθυνο για την συνεργασία του μουσείου με τα ερευνητικά προγράμματα, τους ερευνητές και τους φοιτητές που συνεργάζονται με το μουσείο. Στεγάζεται στον πρώτο όροφο του Μουσείου, και έχει υπό τη εποπτεία του, το αρχείο της «Κατίνας Βέικου Σεραμέτη» αλλά και τις θεματικές βιβλιοθήκες του μουσείου σχετικά με την λαογραφία και την τοπική ιστορία.